Nhà phê bình nổi tiếng và nhà ngôn ngữ học tại MIT, Noam Chomsky, một trong những tiếng nói phản biện tri thức hàng đầu trong những thập kỷ qua, đã tổng hợp danh sách 10 chiến lược phổ biến và hiệu quả nhất mà các thế lực “ẩn giấu” sử dụng để thao túng công chúng thông qua truyền thông.
Lịch sử đã chứng minh rằng truyền thông là công cụ cực kỳ hiệu quả trong việc định hình dư luận. Nhờ vào những phương tiện và kỹ thuật tuyên truyền, các phong trào xã hội có thể được tạo ra hoặc bị phá hủy, chiến tranh được biện minh, khủng hoảng tài chính được xoa dịu, các dòng tư tưởng được cổ vũ, và thậm chí truyền thông còn trở thành “nhà sản xuất thực tại” trong tâm thức cộng đồng.
Vậy làm thế nào để nhận ra những chiến lược phổ biến nhằm hiểu rõ các công cụ tâm lý xã hội này, thứ mà chúng ta chắc chắn từng tham gia? May mắn thay, Chomsky đã tổng hợp và phơi bày các chiến thuật này. Dưới đây là danh sách 10 chiến lược, một số rõ ràng hơn, số khác tinh vi hơn, nhưng tất cả đều hiệu quả và, ở một góc độ nào đó, làm giảm phẩm giá con người.
1. Chiến lược đánh lạc hướng
Yếu tố chính của việc kiểm soát xã hội là chiến lược đánh lạc hướng, tức là làm sao nhãng sự chú ý của công chúng khỏi các vấn đề quan trọng và những thay đổi do các thế lực chính trị, kinh tế quyết định, bằng cách “ngập lụt” công chúng với thông tin không quan trọng hoặc không cần thiết.
Chiến lược đánh lạc hướng cũng nhằm ngăn công chúng quan tâm đến những kiến thức thiết yếu trong các lĩnh vực như khoa học, kinh tế, tâm lý học, thần kinh học, và điều khiển học.
“Hãy giữ sự chú ý của công chúng xa rời các vấn đề xã hội thực sự, bị cuốn hút bởi những vấn đề không quan trọng. Giữ họ bận rộn, bận rộn, bận rộn, không có thời gian để suy nghĩ.” (Trích cuốn: Silent Weapons for Quiet War)
2. Tạo ra vấn đề, sau đó đưa ra giải pháp
Chiến thuật này còn được gọi là “vấn đề – phản ứng – giải pháp”. Trước tiên, tạo ra một vấn đề hoặc một tình huống nhằm kích thích phản ứng từ công chúng, để họ đòi hỏi những biện pháp mà bạn muốn áp đặt.
Ví dụ: Kích thích và gia tăng bạo lực đô thị hoặc tổ chức các cuộc tấn công đẫm máu để công chúng yêu cầu các luật an ninh, dù điều đó làm xói mòn quyền tự do của họ. Hoặc tạo ra khủng hoảng kinh tế để buộc công chúng chấp nhận các chính sách cắt giảm quyền lợi xã hội.
3. Chiến lược từng bước
Để đạt được sự chấp nhận với những thay đổi không thể chấp nhận được, hãy áp dụng chúng dần dần, từng bước nhỏ trong nhiều năm. Đây là cách mà các điều kiện kinh tế xã hội mới (chẳng hạn chủ nghĩa tân tự do) đã được áp đặt vào những năm 1980 và 1990.
4. Chiến lược trì hoãn
Một cách khác để khiến công chúng chấp nhận các quyết định không được ưa chuộng là trình bày chúng như những điều “đau đớn nhưng cần thiết” và sẽ được áp dụng trong tương lai. Việc này cho phép công chúng có thời gian làm quen và chấp nhận thay đổi khi thời điểm đến.
5. Coi công chúng như trẻ con
Phần lớn các quảng cáo nhắm đến công chúng sử dụng cách nói chuyện, lập luận, và giọng điệu giống như nói với trẻ nhỏ. Cách này khiến người nghe ít có khả năng phản biện hoặc tư duy phê phán.
6. Sử dụng cảm xúc hơn lý trí
Việc kích thích cảm xúc là một kỹ thuật kinh điển để làm ngắt mạch tư duy lý trí và khả năng phê phán của cá nhân. Đồng thời, nó mở cửa cho các ý tưởng, nỗi sợ hãi, hay hành vi mà người điều khiển muốn cấy ghép vào tâm trí công chúng.
7. Giữ công chúng trong tình trạng ngu dốt
Đảm bảo rằng công chúng không có khả năng hiểu được các công nghệ và phương pháp được sử dụng để kiểm soát và áp bức họ. Hệ thống giáo dục phải bị làm cho nghèo nàn và tầm thường để khoảng cách tri thức giữa các tầng lớp trở nên không thể vượt qua.
8. Khuyến khích sự hài lòng với sự tầm thường
Thuyết phục công chúng rằng ngu dốt, thô tục và không có tri thức là hợp thời, đáng ngưỡng mộ. Văn hóa này làm giảm đi tham vọng cải thiện bản thân.
9. Cổ vũ sự tự trách hay Đổ lỗi cho bản thân
Đẩy trách nhiệm lên cá nhân, làm họ tin rằng mọi bất hạnh của họ là do trí tuệ, khả năng, hoặc nỗ lực của họ không đủ. Điều này làm suy yếu tinh thần phản kháng và dẫn đến tình trạng bất động.
Làm cho cá nhân cảm thấy rằng chính họ là nguyên nhân của mọi thất bại, thay vì đặt câu hỏi về hệ thống kinh tế hoặc xã hội. Điều này dẫn đến sự tự ti, chán nản và bất lực, khiến họ không còn muốn hành động.
10. Biết rõ cá nhân hơn chính họ tự biết
Trong 50 năm qua, các tiến bộ khoa học đã tạo ra một khoảng cách lớn giữa kiến thức của công chúng và những kiến thức mà các thế lực thống trị sở hữu. Điều này giúp hệ thống kiểm soát công chúng một cách tinh vi hơn, vượt xa sự tự nhận thức của họ.
Khai thác những tiến bộ trong sinh học, tâm lý học và công nghệ để hiểu rõ công chúng hơn cả họ hiểu chính mình. Điều này cho phép các thế lực kiểm soát con người ở mức độ sâu sắc hơn, mà họ không nhận ra.
Những chiến lược trên không chỉ là cách thức thao túng công chúng mà còn phản ánh sự mất cân bằng quyền lực giữa các tầng lớp xã hội. Hiểu và nhận thức được những chiến lược này là bước đầu tiên để giảm thiểu sự tác động của chúng.
